> DE BRIGADE > Rieks Swarte over Toneelschuur Producties

‘ELK THEATER MOET EEN VASTE BEWONER HEBBEN.’

Het atelier van Rieks Swarte bevindt zich op steenworp afstand van de Toneelschuur, in de studio’s van Toneelschuur Producties aan de Bakenesserstraat. Al vijftien jaar is Firma Rieks Swarte het huisgezelschap van de Toneelschuur en is Toneelschuur Producties zijn uitvoerend producent. Swarte: ‘Waarom ik hier gebleven ben? Het is een goede plek en ik zag steeds weer kansen en mogelijkheden om mezelf verder te ontwikkelen.’

Enkele dagen na de première van de productie Tante Patent toont het atelier van Swarte nog duidelijk de sporen van een intensieve repetitietijd. ‘Let maar niet op de rommel, hoor’, zegt Ina Veen verontschuldigend. Ze is voormalig productieleider bij Toneelschuur Producties en nu de artistiek organisator van Firma Rieks Swarte. Op een bank naast de ingang ligt de Grote Sof, één van de poppen uit de voorstelling. Ina Veen pakt hem liefkozend op: ‘Zijn ogen zijn nog een beetje te donker, zagen we gisteren. Misschien moeten die wenkbrauwen wel wat hoger vastgezet worden, wat denk jij?’ We wachten op Rieks Swarte, die ‘op zoek is naar Het Paleis’. Dit Antwerpse theaterhuis voor jongeren en kinderen heeft de Haarlemse theatermaker gevraagd om een serie filmpjes te draaien voor hun website. Zijn idee: een serie filmpjes over een prinses op zoek naar een paleis. Gewapend met een camera zwerft hij nu door de straten van Haarlem, morgen zal hij deze filmpjes als achtergrond gebruiken voor een aantal scènes met acteur Siem van Leeuwen. Even later vinden we Swarte elders in het pand achter een laptop, tevreden kijkend naar de filmpjes die hij zojuist gedraaid heeft. ‘Even de laatste versie opslaan, dan heb ik alle tijd voor je’, grijnst hij. Op weg naar het atelier lopen we langs Swartes opslagplek van oude decorstukken, rekwisieten en poppen. Het is een uitbundige collectie. Swarte: ‘Met enige regelmaat zie ik hier jonge makers, die bezig zijn met een Toneelschuurproductie, rondstruinen op zoek naar een stoel of een lamp. Ach, als er maar mooie dingen mee gemaakt worden, dan vind ik het best.’

‘Voor mij is de Toneelschuur een heel belangrijke plek, een antwoord op de oppervlakkige wereld van televisie en Hollywoodfilms. Het is een plek die zijn weerga niet kent, andere vlakkevloertheaters zijn hier slechts afspiegelingen van’, vertelt Swarte. ‘De combinatie van een receptief theater en een productiehuis is geweldig. Ik heb hier talloze voorstellingen gezien die mij enorm geïnspireerd hebben, onder meer van het Onafhankelijk Toneel, Maatschappij Discordia, de Vlaamse golf van de jaren tachtig … De ontwerpen van Jan Joris Lamers hebben mij duidelijk beïnvloed, maar ook de performancevoorstellingen van Michael Matthews maakten een enorme indruk op mij. Ik huil niet snel in het theater, maar hij kreeg het elke keer weer voor elkaar, zeker in zijn laatste stukken. Ik weet dat ook anderen, zoals Gerardjan Rijnders, daardoor beïnvloed zijn.’

In 1992 kreeg Rieks Swarte structurele subsidie van de overheid voor zijn theaterwerk. Het was het begin van een jarenlange samenwerking met Toneelschuur Producties en de Firma Rieks Swarte werd het huisgezelschap van de Toneelschuur. ‘Ik ben blij dat wij die positie hier kunnen innemen, samen met Toneelgroep Het Volk. Ik vind het belangrijk dat een theater vaste bewoners heeft, dat maakt het gebouw levend. Het publiek weet na verloop van tijd ook beter de weg naar zo’n plek te vinden, omdat ze de mensen leren kennen. Er staan te veel lege betonnen bakken met lege cafés in het land. Stadsschouwburg, noemen ze dat. Ik vind het eerder gemeentelijke feestzalen, zonder eigen karakter. De Toneelschuur laat zien hoe het ook kan, het gebouw zelf is al een afspiegeling van wat er binnen gebeurt.’ Swarte moet weinig hebben van wat hij de ‘ambtenarenmentaliteit’ bij veel theaters noemt: ‘Steeds minder directeuren en programmeurs durven risico’s te nemen, gezelschappen een vaste plek te bieden of hen in hun zaal premières te laten doen. Wij merken dat het steeds lastiger wordt om lange tournees te spelen, omdat theaters steeds minder toneel inkopen. En áls ze het al doen, dan meestal vanuit de gedachte dat theater’ – Swarte kijkt even heel vies – ‘vermáák moet zijn. Terwijl het zo veel méér is dan dat!’

‘Ik zit hier goed bij Toneelschuur Producties’, verklaart Swarte op de vraag waarom hij al zo lang verbonden is aan het productiehuis. ‘Ik heb ooit een poging gedaan om iets anders op te zetten, maar dat bestempel ik achteraf als een fout uitstapje. Hier ken ik de mensen, heb ik een fijne plek om te spelen en zag ik steeds weer kansen en mogelijk heden om mezelf verder te ontwikkelen. De technici zijn hier fantastisch, ik werk al twintig jaar met Lagon van de Lagemaat (geluid), Casper Leemhuis (licht) en Ed van Liemt (decor). Na zo’n tijd heb je over en weer aan een half woord genoeg. Voor tante patent heeft Casper het lichtontwerp gemaakt, zonder dat ik hem eigenlijk enige aanwijzing heb gegeven. Omdat ik zelf in die voorstelling meespeel, heb ik het licht nooit tijdens een doorloop kunnen beoordelen, maar ik weet dat het goed is. Casper weet wat ik wil en ik vertrouw op zijn kennis en kwaliteit. Dat kun je alleen maar bereiken na een lange en intensieve samenwerking.’

In 2009 zullen de wegen van de Firma Rieks Swarte en Toneelschuur Producties scheiden, op papier althans. Nieuwe subsidieregels zorgen ervoor dat geldstromen anders gaan lopen. Voor de Firma betekent dat een zelfstandige rechtsvorm en een zelfstandige positie naast Toneelschuur Producties. Swarte: ‘In het verleden vond ik het wel eens vervelend dat mensen dachten dat de Firma Rieks Swarte en Toneelschuur Producties één en hetzelfde was. Het diende zich intern al een beetje aan dat ik daar eens wat aan moest doen. Toch kwam het als een schok dat we nu door externe factoren uit elkaar gedreven worden. We zijn nu in goede harmonie de zaken aan het uitzoeken en regelen – of beter gezegd: Ina doet dat vooral, want ik ben een heel slechte organisator.’ Toch vermoedt Swarte dat er voor het publiek niet veel zal veranderen: ‘De Toneelschuur blijft onze thuisbasis en de plek waar wij onze voorstellingen spelen, óók als we straks uit een ander potje betaald worden. Dat hebben we als eerste met elkaar afgesproken.’