> DE BRIGADE > Antoine Uitdehaag over Augustus: Oklahoma

MEEDOGENLOOS EN HARTVERSCHEUREND

Regisseur Antoine Uitdehaag (1951) vormde van 1984 tot 1991 met Jos Thie de artistieke leiding van het RO Theater. Sindsdien is hij vooral actief in het Duitstalige toneel, waar hij onder meer in München, Wenen en Berlijn tientallen voorstellingen maakte. Dit seizoen is hij als gastregisseur verbonden aan De Utrechtse Spelen.

Waarover gaat Augustus: Oklahoma voor jou?
“Allereerst natuurlijk over familie. In Augustus: Oklahoma komen alle mogelijke familierelaties aan bod, in het bijzonder die tussen moeders en dochters. Zonder enige terughoudendheid legt schrijver Tracy Letts bloot wat er onderhuids speelt bij de Westons – en volgens mij bij heel veel families, al zal het daar minder extreem zijn. Alles wat je normaal gesproken alleen denkt en voelt, wordt nu uitgesproken.”

Het klinkt een beetje als een soap.
“Ja, maar dan wel een soap met diepgang. Het stuk vermengt humor en heftigheid op een intelligente manier. Ook de spreektaal, die op het eerste gehoor heel natuurlijk klinkt, blijkt bij nadere bestudering heel bewust gekozen. Het resultaat is heerlijk psychologisch realisme in de rijke Amerikaanse theatertraditie van A Streetcar named Desire van Tennessee Williams, Dood van een handelsreiziger van Arthur Miller, Who’s afraid of Virginia Woolf van Edward Albee of Lange dagreis naar de nacht van Eugene O’Neill. Niet toevallig gaan die stukken vaak over families, ouders en kinderen, broers en zussen.”

Waarom is dat zo prettig om naar te kijken?
“Aristoteles wist al dat er niets pijnlijker is dan conflicten in familieverband. De oude Grieken schreven hun drama’s vaak rond de verschillende generaties in een familie. Ook nu nog kijken wij graag naar families waarin het vergaand misgaat. Dat is het geheim van soapklassiekers als Dallas, Dynasty, Goede Tijden Slechte Tijden en dergelijke. Omdat iedereen het kind is van een moeder en een vader, vindt iedereen hierin iets van zichzelf terug. Je herkent de problemen en emoties die worden opgeroepen, zelfs als je ze niet zo heftig beleeft in je eigen familie.
De Engelse toneelschrijver Alan Ayckbourn ving ooit, toen hij het theater uitliep na een van zijn stukken, een uitspraak op van een echtpaar dat voor hem liep. ‘We’re not like that, are we?’ Die weifelachtige herkenning zal ook de theaterbezoeker bij Augustus: Oklahoma ten deel vallen. Maar er is ook de troost van ‘O, bij die mensen gaat het net zo’ of ‘Gelukkig is het daar nog veel erger’. De vele genante situaties in het stuk zijn in hun herkenbaarheid ook lachwekkend, al blijft die lach soms steken in de keel. En tegelijkertijd zijn ze afschrikwekkend: ‘Wat geef ik eigenlijk door aan mijn kinderen?’”

Je noemt het stuk een echt acteursstuk. Waarom is dat?
“Zelfs de kleinste van de dertien rollen in Augustus: Oklahoma draagt een groot verhaal. Ieder personage is een vat vol gelaagdheid en gaandeweg het stuk ontvouwt zich zijn of haar karakterstructuur. Voor acteurs is dat een uitdaging. Er zijn tal van motieven, zichtbaar en verborgen, die voor confrontaties zorgen en gewoon lekker zijn om te spelen. De kunst is om alle situaties en confrontaties elke avond opnieuw te laten ontstaan.”

Wat zegt Letts met dit stuk over familie?
“Hij laat zien dat familie meer is dan ‘een willekeurige groep celmateriaal’, zoals een van de zussen in Augustus: Oklahoma haar familie noemt. Ouders hebben altijd invloed op hun kinderen – zowel genetisch als in de opvoeding. Die bagage dragen zij de rest van hun leven mee en geven zij ook weer door aan een volgende generatie. De familie Weston spat in dit stuk uiteen, doordat de conflicten tussen moeder Violet en haar dochters Barbara, Karen en Ivy escaleren. Tegelijkertijd zien we ook hoe de volgende generatie, het gezin van Barbara, uiteenvalt. Daartegenover plaatst Letts een cultuur die heel anders omgaat met het begrip familie. Het indiaanse meisje Johnna staat symbool voor de oorspronkelijke bewoners van Amerika. Via haar komt de schoonheid van oude familierituelen nadrukkelijk naar voren. ”

Het zijn ook twee culturen die botsen.
“Ja, de Westons zijn universitair geschoold, belezen, men leeft tussen boeken. Maar al die uit boeken opgedane kennis blijkt vooral de verbale wapens te hebben gescherpt. Zo kunnen de gezinsleden elkaar nog genadelozer de waarheid zeggen. Je kunt je afvragen wat onze zogenaamd hoogstaande cultuur ons uiteindelijk heeft gebracht, als we elkaar emotioneel zo kunnen kapot maken als in dit stuk gebeurt. Hiertegenover staat de indiaanse Johnna, die als laatste hoop op zorg en troost overblijft. Zij staat voor de oorspronkelijke, misschien wel verfijndere cultuur van Amerika. Letts toont het failliet van de Westerse beschaving, vol kaalslag en banaliteit.”

Het klinkt als zware kost…
“Het onderwerp is inderdaad heftig. Het stuk toont de drang tot overleven, al is het met de klauwhamer. De personages tonen driften, soms irrationeel, uit frustratie, territoriumdrift. Ze laten zien dat je het uiteindelijk allemaal zelf moet rooien in het leven, zelf moet overleven. De moeder in dit stuk is daarin het meest gehard. En toch… door alle ellende heen zie je nog steeds kleine bloempjes opbloeien in het moeras. Mensen blijven elkaar zoeken, voor bevestiging, troost, genegenheid en liefde. Ivy heeft een geheime relatie met haar neef, kleine Charles. Zij proberen tegen de klippen op toch samen te zijn. Ook Barbara en Bill proberen elkaar op te zoeken, te steunen. Uiteindelijk vormt die liefde de motor van alle handelen. Het stuk is knalhard, maar niet cynisch. Het is meedogenloos en hartverscheurend, heftig en hilarisch.”